8 қазан 2025 жылы Мәжіліс депутаттары палата отырысында Құрылыс кодексін бірінші оқылымда мақұлдады, деп хабарлайды Zakon.kz тілшісі.
Қалалық жоспарлау саласындағы өзгерістер
Индустрия және құрылыс министрі Ерсайын Нағаспаевдың айтуынша, бұған дейін елді мекендердің даму жобаларының ішінде тек Бас жоспар ғана міндетті түрде қала құрылысы сараптамасынан өтетін. Ал детальды жоспарлау жобалары (ДЖЖ) әкім шешімімен сыртқы сараптамасыз бекітіліп келген. Бұл жағдай кей кезде архитектуралық және жоспарлау нормаларының бұзылуына, тіпті ретсіз заңсыз құрылысқа жол ашқан.
" Осы проблемаларды жүйелі түрде шешу және жоспарлау құжаттарының сапасын арттыру мақсатында 2024 жылдан бастап қала құрылысы сараптамасы институты енгізілді. Енді барлық жобалар мен олардың түзетілген нұсқалары, соның ішінде ДЖЖ де, міндетті түрде кешенді сараптамадан өтеді", – деді министр.
Кодекс аясында мемлекеттік қала құрылысы кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесі арқылы жобалардың жүзеге асырылуын бақылау енгізіледі. Сондай-ақ, қала құрылысы құжаттамасына қайшы келетін жобалау мен құрылысқа рұқсат беруге шектеу қойылады.
Сейсмикалық аймақтардағы қала құрылысы жоспарлаудың ерекшеліктері
Оның айтуынша, Қазақстан сейсмикалық қауіптілігі жоғары елдердің қатарына жатады. Ел аумағының 45 пайыздан астамы қирау қаупі бар жер сілкінісі ықтимал аймақтарда орналасқан. Бұл тұрғыда ерекше осал аймақтарға Алматы қаласы мен Алматы облысы, сондай-ақ Жамбыл, Түркістан және Шығыс Қазақстан облыстары жатады. Бұл өңірлерде халықтың тығыз орналасуы мен инфрақұрылым нысандарының көп болуы қосымша қауіп тудырады.
"Осыған байланысты Құрылыс кодексі жобасында сейсмикалық қауіпсіздік мәселелеріне арналған жеке тарау енгізу көзделген. Ұсынылып отырған нормалар кешенді тәсілді жүзеге асыруға бағытталған. Ол жаңа нысандарды жобалау кезінде сейсмооқшаулау жүйелерін қолдануды, нысандардың өмірлік циклының барлық кезеңдерінде сейсмикалық қауіп пен тәуекелді алдын ала бағалауды, құрылыс алаңдарын сейсмикалық факторлар мен микрозоналау негізінде таңдауды, құрылымдық жүйелерді сейсмотұрақтылыққа міндетті түрде сынауды, сейсмоқауіпті аймақтардағы тұрғын және қоғамдық ғимараттарды түгендеп, паспорттауды, сондай-ақ I деңгейлі жауапкершілік нысандарында ғимараттардың динамикалық сипаттамаларын бақылау үшін инженерлік-сейсмометриялық станцияларды орнатуды қамтиды", – деп тізіп өтті Нағаспаев.
Ұсынылып отырған тәсілдерге сәйкес сейсмикалық тәуекелді бағалау келесі элементтерді қамтиды:
- аймақтың сейсмикалық қауіптілігі мен нысандардың осалдығын ескере отырып, әлеуметтік-экономикалық залалдың ықтималдығын есептеу;
- жойқын жер сілкіністерінен болуы мүмкін адам шығыны мен материалдық залалдың ғылыми болжамын әзірлеу – алдын алу шараларын басқарудың құралы ретінде;
- төтенше жағдайлардың салдарын азайтуға бағытталған аумақтық жоспарлау мен бағдарламалардың негізіне айналатын сейсмикалық тәуекел карталарын жасау;
- ғимараттардың қазіргі техникалық жағдайын және олардың сейсмикалық әсерлерге төтеп беру қабілетін бағалай отырып тексеру жұмыстарын жүргізу;
- құрылыс жүріп жатқан нақты аймақтардағы сейсмикалық тербелістердің қарқындылығы мен ықтималдығын есептеу;
- сейсмоқауіпті аймақтардағы ғимараттарды конструктивтік параметрлері мен сейсмотұрақтылық дәрежесін көрсетіп, паспорттау.
Бұл ретте сейсмикалық микрозоналау ерекше рөл атқарады. Оның карталары қала құрылысы жоспарлау кезеңінде пайдаланылып, дәл кеңістіктік сәйкестікті қамтамасыз етуі тиіс.
Лицензиялау, сертификаттау және рұқсаттар тізілімі
Министрдің айтуынша, бүгінде құрылыс саласында шамамен 80 мыңға жуық әрекет етуші лицензия тіркелген. Бұл — нарықтағы кәсіби қатысушылардың кең ауқымын көрсетеді.
Алайда егжей-тегжейлі талдау нәтижесінде көптеген компаниялар мен лицензиялардың тек қағаз жүзінде ғана бар екені анықталған. Олардың өндірістік әлеуеті, инженерлік және техникалық қызметкерлері, нақты жобаларға қатысу тәжірибесі жоқ.
"Мұндай жағдай құрылыс сапасы мен қауіпсіздігіне қауіп төндіреді, мемлекеттік сатып алуларға жалған қатысуға жол ашады және саладағы нақты жұмыспен қамтылу мен іскерлік белсенділіктің көрінісін бұрмалайды", – деді Индустрия және құрылыс министрі Ерсайын Нағаспаев.
Осыған байланысты электрондық лицензиаттар тізілімі енгізіледі. Бұл жүйе берілген барлық рұқсаттарды қайта қарауға және оларды басқа мемлекеттік органдардың электрондық дерекқорларымен біріктіруге мүмкіндік береді. Соның нәтижесінде талаптарға сәйкестікті автоматты түрде тексеру жүзеге асырылады.
Бұдан бөлек, құрылыс саласының инженерлерін сертификаттау жүйесі енгізіледі. Ол Еуропалық Одақтың тиімді тәжірибесіне сүйене отырып, ұлттық заңнама ерекшеліктерін ескерумен жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, құрылыс нарығының қатысушылары салалық жауапкершілікті бірлесіп атқаратын болады. Егер құрылыс саласында өрескел бұзушылықтарға жол берілсе, мұндай ұйымдарға қызметті тоқтату немесе тыйым салу шаралары қолданылмақ.
Техникалық реттеу және мемлекеттік бақылау жүйесі күшейтіледі
Индустрия және құрылыс министрі Ерсайын Нагаспаевтың айтуынша, қазіргі таңда құрылыс саласындағы бірқатар мемлекеттік нормативтер әлі де болса кеңестік кезеңнің ескірген жобалық шешімдері мен әдістеріне сүйенеді.
"Бұл тәсіл қазіргі заманның талаптарына, технологиялар деңгейіне және қоғамның сұраныстарына сәйкес келмейді. Сондықтан нормативтік базаны жүйелі әрі тұрақты түрде жаңартып отыру қажет. Ол өзекті, икемді және технологиялық тұрғыда бейімделгіш болуы тиіс", – деді министр.
Осы мақсатта жаңа Строительный кодекс аясында Техникалық нормалау ұлттық институтын құру көзделіп отыр. Бұл институт техникалық нормативтерді әзірлеу, енгізу және сүйемелдеу орталығы болады.
Сонымен қатар, құрылыс, сәулет, инженерлік жүйелер, құрылыс материалдары және басқа да бағыттар бойынша салалық техникалық комитеттер құрылады. Олардың құрамына кәсіби қауымдастықтардың, ғылыми ұйымдардың, бизнес пен мемлекеттік органдардың өкілдері кіреді. Мұндай құрылым жүйенің ғылыми және сараптамалық негізде тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік бақылау
Құрылыс нысандарындағы бақылауды күшейту мақсатында министрлік құрылыстың барлық кезеңін жоспарлы инспекциялау тетігін енгізуде.
Нағаспаевтың айтуынша, бұл процесс екі нұсқада жүзеге асырылады:
Ерікті негізде — тапсырыс беруші құрылыс-монтаж жұмыстары басталғанға дейін инспекция жоспарын өзі әзірлеп, мемлекеттік бақылау органдарына ұсынады. Бұл жағдайда айыппұл немесе шектеу шаралары қолданылмайды, ал мемлекеттік бақылау органы нысанды қабылдау кезінде қашықтан қорытынды береді.
Міндетті негізде — егер тапсырыс беруші жоспарды ұсынбаса, қабылдау актісі түскен кезде ГАСК (мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылауы) нысанға барып, оның пайдалануға дайындық деңгейі туралы қорытынды шығарады.
Бұған қоса, нысанға барусыз профилактикалық бақылау жүйесі де енгізіледі. Бұл құрылыс сапасын тұрақты және тиімді бақылауға мүмкіндік береді.
Құрылыс саласы цифрландырылмақ: бірыңғай портал және BIM-технологиялар енгізіледі
Жаңа Строительный кодекске сәйкес, құрылыс саласында бірыңғай цифрлық экожүйе құру көзделіп отыр. Бұл жүйе азаматтар мен бизнеске барлық құрылыс қызметтерін "бір терезе" қағидаты бойынша ұсынуды қамтамасыз етеді.
Министр Ерсайын Нағаспаевтың айтуынша, Бірыңғай құрылыс порталы арқылы барлық құрылыс процесіне қатысты қызметтерге онлайн қолжетімділік беріледі. Портал EGOV.KZ арқылы авторизацияланып, Мемлекеттік ақпараттық модельдер банкімен және өзге салалық жүйелермен біріктіріледі.
Ақпарат алмасу бірегей объект нөмірі (УНО) арқылы жүзеге асырылады – ол жобалау сатысында беріледі және құрылыс нысанының бүкіл өмірлік циклі бойы қолданылады.
"Бұл ақпараттық жүйеде құрылыс нысанының барлық кезеңдері қамтылады. Негізгі назар құрылыс барысын бақылауға аударылады: процестің ашықтығын мониторингтеу, сапаны бақылау, техникалық және авторлық қадағалау есептері, қабылдау актілері мен орындалған жұмыстар үшін төлемдерді тіркеу сияқты функциялар енгізіледі", – деді Нағаспаев.
Сонымен қатар, портал базасында құрылыс саласының мамандарын сертификаттау және электронды тізілімді автоматты жүргізу мүмкіндігі қарастырылған.
Құжатта сондай-ақ ақпараттық модельдеу технологияларын (BIM) енгізу көзделіп отыр. Бұл әдіс жобалау сапасын арттырып, құрылыс процесінің дәлдігін және тиімділігін қамтамасыз етпек.
Айта кетейік, кеше, 7 қазанда, біз Мәжіліс депутаты әрі кодекс әзірлеушілерінің бірі Мурат Абеновпен жүргізілген сұхбатты жариялаған едік. Онда жаңа кодекстің мазмұны мен енгізілетін жаңашылдықтар егжей-тегжейлі түсіндірілген.
