ҚР Үкіметі 2025 жылғы 5 қарашадағы қаулысымен Қазақстан Республикасының орталық өңірін аумақтық дамытудың өңіраралық схемасын бекітті, деп хабарлайды Zakon.kz.

Өңіраралық схема екі және одан да көп облыстардың (не олардың бөліктерінің), агломерациялардың, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық немесе экологиялық аудандардың аумақтарында әкімшілік-аумақтық бірліктердің шекараларын ескермей өзара келісілген сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметіне арналған және мыналарды айқындайды:

  • жоспарланған аумақты аймақтарға бөлу;
  • қала құрылысын игеру және аумақты дамыту;
  • өңірлік және өңіраралық маңызы бар Өндіргіш күштерді, көліктік, инженерлік, әлеуметтік және рекреациялық инфрақұрылымды қоныстандыру және орналастыру жүйесін кешенді дамыту жөніндегі шаралар;
  • табиғатты ұтымды пайдалану, ресурстармен қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар.

Ұқсас экономикалық және ресурстық әлеуеттерге сүйене отырып, сондай-ақ Астана агломерациясының болуын ескере отырып, орталық өңірге Ақмола, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстары, Абай және Ұлытау облыстары, Астана қаласы жатқызылды.

Құжатта бір аймаққа жатқызудың негізгі алғышарттары облыстар экономикаларының даму әлеуеті мен құрылымдарының ұқсастығы, дамыған көлік инфрақұрылымы, өңдеу өнеркәсібі, Ауыл шаруашылығы, Халықтың көптігі мен жоғары тығыздығы болып табылады.

ҚР орталық өңірі үшін урбанизацияның жоғары көрсеткіші тән. Қала халқының үлесі ел бойынша ең жоғары және 73% құрайды. Өңір шегінде Астана агломерациясы құрылды.

Орталық өңірдің облыстары аграрлық-индустриялық мамандандыруға ие. Өңірдің үлесіне елдің ЖІӨ-нің 38,3%-ы тиесілі. Өңір үлесіне көмір өндірудің 99,9%-ы, темір кендерінің 98,3%-ы, химия өнеркәсібі өнімдерін өндірудің 44,5%-ы, металлургия өнімдерінің 85,5%-ы, машина жасаудың 66,8%-ы тиесілі.

Орталық өңірдің аумағын перспективалық қала құрылысын дамытудың жобалық ұсыныстары жобалаудың аралық (2030 жыл), есептік (2040 жыл) және болжамды (2050 жыл) мерзімдеріне әзірленді.

ҚР орталық өңірін аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы аумақтарды дамыту перспективаларын және инфрақұрылымға ұзақ мерзімді қажеттілікті айқындайтын қала құрылысы стратегиясы болып табылады.

Бұл ретте іске асыру кезектілігі, олардың ережелерін қаржыландыру көздері мен көлемі бюджеттік мүмкіндіктерді ескере отырып, ұлттық жобалар мен аумақтарды дамыту жоспарлары деңгейінде айқындалады.

ҚР Орталық өңірінің аумағын қала құрылысын игерудің бірінші кезектегі бағыттары өңір халқын қоныстандыру, Өндіргіш күштерді орналастыру, инженерлік-көлік инфрақұрылымын дамыту, өңірдің аумақтарын инженерлік қорғау және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды іске асыру және аумақты функционалдық мақсаты бойынша аймақтарға бөлу жөніндегі жобалық ұсыныстар кешенін қамтиды.

Функционалды аймақтар төрт негізгі топқа бөлінеді:

  • қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру және табиғи ортаны барынша рұқсат етілген жасанды түрлендіру аймақтары;
  • қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары;
  • шектеулі шаруашылық игеру аймақтары және барынша сақталатын табиғи орта;
  • шаруашылық қызметтің ерекше регламенттері бар аймақтар.

Қазақстан Республикасы Жер балансының деректері бойынша 2024 жылдың басындағы Орталық өңірдің аумағына 82 аудан (қалалардағы аудандарды есепке алмағанда), астананың республикалық маңызы бар қаласын ескере отырып, 97 қала мен кент, 3 136 ауылдық елді мекен, 1 129 ауылдық округ кіреді.

ҚР Орталық өңірінің ауданы 127 688,6 мың гектарды құрайды (ҚР жалпы ауданының 47,2%).

Аймақ халықтың тығыздығының төмендігімен сипатталады. Өңірдің халық тығыздығы 1 шаршы километрге 5,5 адамды құрайды, орташа республикалық көрсеткіш 1 шаршы километрге 7,4 адамды құрайды.

ҚР Орталық өңірінің аумағында экономикалық өсу орталықтары болып табылады:

  • Астана және Қарағанды қалаларында орталықтары бар агломерациялар;
  • Облыс орталықтары — Өскемен, Көкшетау, Қостанай, Петропавл, Павлодар, Жезқазған және Семей қалалары;
  • моноқалалар — Степногорск, Балқаш, Теміртау, Сәтбаев, Шахтинск, Қаражал, Абай, Екібастұз, Ақсу, Риддер, Алтай, Курчатов, Жітіқара, Лисаковск, Рудный;
  • шағын қалалар – Ақкөл, Щучинск, Степняк, Макинск, Атбасар, Державинск, Есіл, Ерейментау, Қосшы, Аягөз, Зайсан, Шар, Шемонаиха, Приозерск, Қарқаралы, Тобыл, Тайынша, Булаево, Сергеевка, Мамлютка, Саран, Серебрянск, Арқалық және 554 тірек ауылдық елді мекендер және 88 Стратегиялық елді мекен.

ҚР Орталық өңірінің халқын қоныстандыру саласындағы негізгі проблемалар:

  • орталық өңір облыстары халқының табиғи өсімінің төмендігі;
  • халықтың ауылдық аудандардан кетуі, реттелмейтін өңіраралық және өңірішілік көші-қон;
  • ірі және ірі қалалардың толып кетуі және оларға іргелес елді мекендердің жүйесіз стихиялық өсуі;
  • ірі қалалардың, оның ішінде халық санының өсуімен агломерация орталықтарының инженерлік, әлеуметтік және көлік инфрақұрылымдарының артта қалуы және сәйкес келмеуі;
  • қалалардағы экологиялық жағдайдың нашарлауы, қалалардың толып кетуіне байланысты халық санының өсуі.

Орталық өңірдің халқын қоныстандыру жүйесінің негізгі міндеті ірі және ірі қалалардың, оның ішінде көші – қон ағынын төмендету есебінен агломерация орталығының аумақтық өсуін шектеу, реттелмейтін өңіраралық және өңірішілік көші-қон ағындарын төмендетуге ықпал ететін моно-және шағын қалаларды, тірек ауылдық елді мекендерді перспективалық дамыту болып табылады.

Шағын және моноқалалардың проблемаларын шешу жөніндегі негізгі іс-шаралар:

  • бұған объективті экономикалық алғышарттар болған жағдайларда қала құраушы кәсіпорындардың қызметін Реанимациялау немесе ішінара қалпына келтіру;
  • өңірдің шағын және моноқалаларында қонысаралық маңызы бар әлеуметтік маңызы бар ұйымдар мен қызмет көрсету саласының мекемелерін, мысалы, колледждер, кәсіптік лицейлер, мамандандырылған медициналық орталықтарды орналастыру, бұл бір жағынан олардың ықпал ету аймағындағы осы қалалар мен ауылдық елді мекендерде халыққа қызмет көрсету деңгейін арттыруға мүмкіндік береді, екінші жағынан, жергілікті халықтың жұмыссыздық деңгейін төмендететін жаңа жұмыс орындарын құру.

Көші-қон ағынын азайту және ауыл халқының санын ұлғайту үшін экономикалық қызметті дамытуға, инженерлік және әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға, өткізу нарықтары мен елді мекендерге көліктік қолжетімділікті кеңейтуге, мемлекеттік және коммерциялық қызметтер көрсету орталықтарын құруға және дамытуға, халықты жұмыспен қамту үшін жаңа жұмыс орындарын құруға бағытталған шараларды іске асыру ұсынылады.

Негізгі міндеттердің бірі — еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру. Еңбек тапшылығы бар өңірлерді жұмыс күшімен қамтамасыз ету, өңірлік теңгерімсіздіктер мен демографиялық теңгерімсіздіктерді жою мақсатында ерікті түрде қоныс аударуға жәрдемдесу есебінен еңбек ресурстарының аумақтық ұтқырлығы ынталандырылады.

Орталық өңірдің бәсекеге қабілетті экономикалық мамандануын дамыту Тамақ өнімдері мен ауыл шаруашылығы өндірісін, тау-кен металлургия кешенін, химия және фармацевтика өнеркәсібін, резеңке және пластмасса бұйымдарын өндіруді, жеңіл өнеркәсіпті, Машина жасауды, құрылыс материалдары өнеркәсібін дамытуды қарқындату негізінде болжанады.

Келешекте саланы дамытудың негізгі бағыттары өнім ассортиментін кеңейту, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды технологиялық жаңғырту, жоғары технологиялық және бәсекеге қабілетті жабдықтармен жарақтандыру және өндірістік процесті цифрландыру, агроөнеркәсіптік кластерлер құру болады.

Тау-кен металлургия кешені ҚР орталық өңірі экономикасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, ол өңірде бар пайдалы қазбалар қорларына негізделеді.

Саланы одан әрі дамыту қолданыстағы пайдалы қазбалар кен орындарын пайдаланумен және игерумен, сыртқы және ішкі нарықтардың талаптарына жауап беретін қара және түсті металлургияның бәсекеге қабілетті өнімін шығарумен байланысты.

Химия өнеркәсібін дамытудың ең перспективалы бағыттары жұқа Органикалық синтез және полимерлер химиясы, тұрмыстық және өнеркәсіптік химия, экохимия, резеңке-техникалық және пластмасса бұйымдарын өндіру болып табылады. Фармацевтикада даму басымдықтары қолданыстағы өндірістерді жаңғыртумен және өнімнің жаңа түрлерін құруды ынталандырумен байланысты болады.

Өңірде саланың перспективалық дамуын жаңа өндірістерді дамыту, өндірістерді технологиялық жаңғырту және еңбек өнімділігін арттыру есебінен шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттырумен байланыстыру көзделіп отыр.

Өндірістік қуаттылығына ие бола отырып, Қазақстан Республикасының орталық өңірі жеңіл өнеркәсіпті дамыту үшін үлкен әлеуетке ие.

Саланың тоқтап тұрған кәсіпорындарының қызметін қалпына келтіруге, сондай-ақ бәсекеге қабілетті өнім өндіруді қамтамасыз ету үшін кәсіпорындардағы технологиялық жабдықтарды жаңартуға басты назар аудару ұсынылады. Жеңіл өнеркәсіптің жетекші бағыттары әртүрлі мақсаттағы иірілген жіптер мен маталар өндіру, жүнді қайта өңдеу, тігін бұйымдарын шығару және трикотаж және шұлық бұйымдарын өндіру болады.

Машина жасау саласы таяу және ұзақ мерзімді перспективада өңірді дамытудың негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Өңірде автомобиль жасау, ауыл шаруашылығы, темір жол машина жасау және т.б. дамуда.

Саланың басым мақсаты өндіріс көлемін одан әрі ұлғайту, сондай-ақ жиынтықтаушы бөлшектер мен тораптарды дайындауға инвестициялар тарту есебінен оқшаулау деңгейін арттыру болып табылады.

Орталық аймақта карбонатты және сазды шикізат, бентонит, керамзит, кірпіш саз, құрылыс тасы және т.б. кен орындары шоғырланған.

Саланың перспективалық дамуын кең таралған пайдалы қазбалардың бай кен орындарын айналымға тарту жөніндегі инвестициялық жобаларды іске асыру, сондай-ақ темірбетон бұйымдарын, кірпіштерді, мәрмәрді, керамикалық бұйымдарды және басқа да бұйымдарды өндіру бойынша жаңа қуаттарды енгізу есебінен қамтамасыз ету көзделіп отыр.

Ауыл шаруашылығын дамыту жайылымдарды, егіс алқаптарын кеңейтумен, ірі сүт-тауар фермаларын, мал шаруашылығы кешендерін салумен, бордақылау алаңдарын, жылыжай кешендерін, көкөніс қоймаларын құрумен, ылғал, ресурс үнемдейтін технологияларды енгізумен, машина-трактор паркін жаңартумен, жемшөп базасы мен асыл тұқымды табынды жақсартумен, ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу кәсіпорындарында негізгі құралдарды жаңғыртумен байланысты.

Болашақта инновациялық технологиялар ("дәл егіншілік", "ақылды мал фермалары", дрондарды, робототехниканы және ғылым мен техниканың басқа да әлемдік жетістіктерін қолдану мүмкіндіктері) және еңбекақы төлеуді ұйымдастыру мен жүргізудің жаңа нысандары енгізілетін болады.

Қаулы 2025 жылғы 5 қарашадан бастап қолданысқа енгізілді.