Әлемде пайда болған бір сәттік қазақ арбитражы. ФРС сызған траектория теңгеге қалай әсер етеді?
Күні тым ерте бататын елде өмір сүрудің бір пайдасы бар. Кешке қарай осындай елдердің халқы кенеттен өз болашағына алаңдай бастайды да, салмақты сараптаманы оқуға кәдімгідей кірісетінін байқадым. Мен сияқты авторларға лайфхак — сараптама жазбаңызды кешкі 9-дан кейін жариялаңыз.
АҚШ Федералды резерв жүйесінің ішіндегі біршама тартыстан кейін "көгершіндер" "қырандардан" дауыс саны бойынша асып түсіп, ФРС ставкасы 0,25 пайызға, немесе қаржыгерлер тілімен 25 базисті пунктке төмендейді деген пікір басым. Менің ойымша, дәл осылай болады. Нақтысын ертең біле аламыз.
Әр айтқан терминімді түсіндіріп отырайын. Сонда сізге пайдасы зор болады және көзіңіз ашыла бастайды.
1 базисті пункт 0,01 пайызға тең. Сонда 25 базисті пункт, кейде оны қаржыгерлер б.п. деп қысқартып айтады, 0,25% дегенді білдіреді. Қазір ФРС ставкасы 3,75-4% диапазонында болса, және ол ертең 0,25 пайызға түссе, онда 3,5-3,75% коридорында болады. Демек, долларлық кредиттер арзандайды, доллардың құны түседі, АҚШ суверенді облигацияларының (трежерис) табыстылығы мен американ банктері депозиттерінің проценті төмендейді. Осы кезде инвесторлар мен спекулянттар керісінше акциялар, алтын, крипта, дамушы елдердің мемлекеттік облигациялары сынды кірістілігі жоғарырақ құралдар іздей бастайды.
Бағана көгершіндер мен қырандар туралы айттым. Бұл шын құстар емес. Қаржыгерлер тілінде макроэкономиканың бір-біріне қарама-қарсы екі позициясы. Көгершіндік позиция дегеніміз, базалық ставканы төмен ұстап, сол арқылы кредиттерді арзан қылып, ақша жинауды емес, жаратуды тиімді қылу. Сонда бизнес пен тұтынуға ақша көп келеді де, соның есебінен экономика өсе бастайды. Депозиттер мен облигациялар тиімсіз болады. Адамдар бизнеске, компаниялардың акцияларына көбірек жұмсайды. Мұнда бәрі жақсы, бірақ инфляция, яғни қымбатшылықтың күрт арту қаупі бар.
"Қырандар" позициясы тура керісінше. Олар инфляцияны қатаң шекарада ұстау үшін, базалық ставканың жоғары деңгейде болғанын қалайды. Макрорезервтер көп болғанын, қатаң үнемдеу режимін, халық депозитте, ал инвесторлар облигацияларда отырғанын құп көреді. Сонда нарықтан артық ақша кетіп, тұтыну, ысырап азаяды. Инфляция төмен болады.
Қазір Федералды резерв жүйесінде көгершіндік позиция басым. Бір сөзбен айтқанда олар экономикалық өсім мен тұтыну белсенділігін инфляцияның төмен болуынан жоғары қойып отыр.
ФРС шешімінен кейін әлемнің ірі экономикаларындағы орталық банктер де ақырындап ставкаларын босаңсыта бастамақ. Олардың облигацияларының кірістілігі төмендейді деген сөз. Кеше Әзірбайжан ставкасын сәл түсірді. Дәл осы кезде әлемдегі спекулянт/инвесторлар экономикасы тұрақты, резерві мол, нарығы ашық және валютасы еркін конверттелетін, ең бастысы мемлекеттік облигациялары жақсы табыстылық беретін дамушы ел іздей бастайды. Инфляцияны тұншықтыру үшін базалық ставканы 18 пайыздан түсірмей, қырандар позициясынан айнымай отырған Қазақстан нөмірі бірінші кандидатқа айналып шыға келді. Себебі біздің теңгелік мемлекеттік облигациялардың табыстылығы жылдық 19-20%-ға дейін жетіп отыр. Демек, әлемдік нарықта арбитраж (вилка) пайда болды және инвесторлар бұдан жақсы табыс көре алады. Олардың теңгеге деген сенімі біздің мол халықаралық резервімізбен байланысты. Инвесторлар шок жағдайында Ұлттық Банктің интервенция жасап, теңге бағамын жайлы деңгейде ұстап қалатынын біледі. Теңге сәл құбылса да, 20% кірістілік барлық шығындарды жауып, үстіне доллармен кемінде 7-8% таза кіріс алып келуі тиіс.
Сондықтан спеку-инвесторлар теңгелік облигацияларды сатып алу үшін біздің биржаға долларларын алып келіп, оны теңгеге айырбастай бастады. Қазан-қараша айында олар 1,1 миллиард доллар алып келді. Ал желтоқсан-қаңтарда осы сома екі есеге өсуі мүмкін.
Теңгеге сұраныс артқан соң, USD/KZT жұбында теңгенің күш алып, курсы нығаятыны заңды. Біз өткенде көрген нығаю фактісі осыған байланысты. Егер ФРС ертең ставканы түсірсе, жаңасын былай қойғанда біздің б/у облигацияларымыздың өзіне шетелдік инвесторлардың сұранысы күрт артатын болады. Қыркүйек айынан бері қайталама нарықтағы мемлекеттік облигациялардың (меукам) кемінде 40 пайызын шетелдіктер иеленіп келеді. Биыл Қаржы министрлігі облигациялар орналастыру арқылы кем дегенде 8 триллион теңге тартты.
Осыған қатысты, нарықтың өзі теңгенің құлдырауына жол бермейтін болады. Бірақ таяқтың екінші ұшы бар. Инвесторлар қарық болып жатқан 20% суперкірістілік банкетінің счетын кім жабады? Әрине, мемлекет. Биыл біз ескі облигацияларды жабу, оның купондық сыйақысын төлеу, басқа да қарыздарды қайтаруға бюджеттен 3,5 триллион теңге жұмсадық. Облигацияның кіріс пайызы жоғары болған сайын, біз қайтаруымыз тиіс қарыз сомасы көбейе береді.
Екіншіден. Антиинфляциялық құрал ретінде мемлекеттік облигациялар ішкі нарықтан артық ақшаны алып тастауға жұмыс істеуі тиіс. Шетелдік ақша сырттан көп келіп, облигацияларға ауыз салса, онда мемлекеттік құнды қағаздардың антиинфляциялық эффектісі әлсіреп қалады. Ол тек теңге курсына жағымды әсер танытпақ.
Тым күшейген теңге Ұлттық қорды сорлатады. Себебі келесі жылы бюджет қажеттілігі үшін Ұлттық қордан 2,2 триллион теңге алынады деп бекітілген. Үкімет жоспарлаған базалық сценарийде курс 540 деп есептеліп, 2,2 триллион теңге трансфертіне 4,07 миллиард доллар жұмсалады деп есептелді. Ал егер доллар 500 теңге болып орнықса, онда Ұлттық қордан 4,4 миллиард долларды жаратуға тура келеді. Бұл 320 миллион доллар артық шығын.
Міне алыстағы Америкадағы Федералды резерв жүйесінің бір шешімі бізде осындай құбылыстар тудыра алады. Бұл маңызды ма? Әрине маңызды. Енді сізге біршама жайт түсінікті болды деп ойлаймын. Келесі пост мұнай инверсиясына арналады. Ооо, ол феноменалды тақырып.
Айбар Олжаев
