Түгін тартса, майы шыққан Меркінің жері жанға да, малға да жайлы. Осыдан болса керек, Меркі сүт өнімдеріне қай кезде де сұраныс азайған жоқ. Меркі май-ірімшік зауытының аты шарықтап тұрған кезде жұмысшылар тәулігіне 100 тоннаға дейін сүтті өңдеп, одан ірімшік, лактоза алып отырған. 90-жылдардағы қиын кезеңде іргесі сөгілмеген, аудан тарихында аты бар зауыт қазіргі нарық заманына бейімделіп, бәсекелестерден қалмауға тырысып келеді.
Меркі май-ірімшік зауыты 1936 жылы ашылса, 1954 жылдары зауыт жанынан жаңа цехтар салына бастаған. 2005 жылы өндіріс «Меркі ірімшік зауыты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып қайта құрылды. Қазір тәулігіне бұрынғыдай 100 тонна сүт өндірмесе де 12-15 тонна шамасында өнім шығарып отыр. 80 адам тұрақты жұмыспен қамтылған. Жұмысшылар алыстан келмейді, барлығы дерлік ауыл маңынан қатынайды. Орташа жалақы 130 мың теңгенің шамасында екен, жазда, еңбек қызып, өндіріс қуаты ұлғайғанда жалақы 170 мың теңгеге дейін өседі. Шикізатты Меркінің өзінен, көршілес аудандардан алдырады. Таңсәріден сүт таситын көліктер мал ұстайтын шаруа қожалықтарының, тұрғындардың үйін аралап, сүт жинайды. Өкінішке қарай, жыл өткен сайын сүт азайып барады. Мұның себебін ауылда сүт өңдейтін жеке кәсіпкерлер көбейіп, сүтке сұраныс артқанымен байланыстыруға болады.
Сиыр ұстайтындардың көбі қолдан ірімшік, құрт, қаймақ жасап сатуға дағдыланып келеді. Осындай өзгерістерден соң зауыт басшылығы сүттің бір бөлігін Жуалы ауданынан тасымалдауға шешім қабылдаған. Бізге зауыттың тыныс-тірішілігі, жобалық қуаты туралы өндірісте сүт және сүт өнімдерінің технологі болып еңбек ететін Әсел Шекшекова айтып, түсіндіріп берді. Сүт өндірісінің технологиясын жетік білетін ол, осы зауытта 2004 жылдан бері жұмыс істейді.
– Өзім Бішкек политехникалық университетінде технолог мамандығын меңгергенмін. Еңбек жолымды осы цехта қатардағы жұмысшы болып бастадым. Кейін лаборант, қышқыл сүт өнімдері бөлімінде шебер, аға шебер атандым. 2022 жылдан өндіріс меңгерушісі болып жұмыс істеп келемін. Жұмыста жауапкершілік артты, тиісінше жалақы өсті. Қазір зауытта сүт таситын 4 көлік бар. Олар өнімнің сапасын бұзбау үшін таң атпай жұмысқа кіріседі. Бәсеке заманында сүт тапшылығы қысып жатыр. Бұрынғыдай сүт жинайтын шаруалар азайды. Тығырықтан шығудың амалын тауып Жуалы ауданынан ғана емес, көрші Қырғызстаннан да сүт жеткізе бастадық. Осы қиындықтарға қарамастан, кейінгі жылдары өндіріс көлемін төмендеткеніміз жоқ. Әлі күнге айранымызды Меркіден бөлек, Таразға, Шуға тасымалдаймыз. Қатты сырларымызды Алматы, Қарағанды, Астанаға жөнелтеміз, – дейді зауыттың технолог маманы.
Зауытта 10 ғимарат, 6 цех бар екен. Сүт таситын көліктер шикізатты жеткізген сәтте оны жұмысшылар суытып, осы цехтарға бөледі. Сосын өңдейді. Ірімшік, сары май, құрт тағысын-тағы өнімдердің әрқайсысы бөлек цехта өндіріледі. Сәті түсіп тұрғанда біз де цехтарды аралап көрдік. Сүт өңдейтін цехтағы құрылғылардың үлкендігіне қайран қалдық. Сүт толған әр бөшкені жеке-жеке жұмысшы күзетіп тұр. Осылайша, жұмысшылар өндіріс барысын жіті бақылап, сүттің сапасын сақтайды. Сүт мол кезде басшылық ірімшікті мейлінше көп жасап қалуға тапсырма береді. Себебі Меркі ірімшігіне нарықта сұраныс жақсы. Қайда өткіземіз деп бас қатырмайды. 2 жекеменшік артезиан бұрғысы, 2 трансформаторлы подстансадан бөлек 500 гектар егіндік алқабы зауытқа қарайды. Цехтарда елімізде, Ресей және Батыс елдерінде шығарылған құрал-жабдықтың 200 түрі орнатылған. Өндірістің негізгі тұтынушылары – Астана, Алматы, Қарағанды, Шымкент, Шу, Тараз қалаларымен қоса, Қордай, Құлан аудандарының тұрғындары.
Алысқа ұзамай-ақ қоялық, осыдан 5-6 жыл бұрын Меркі айраны аудандағы, Тараз қаласындағы дүкендердің сөрелерінен түспейтін. Тұтынушылар іздеп жүріп, соны алуға тырысатын. Қазір Меркі айранын дүкендерден жиі кезіктірмейтін болдық. Мұның себебін бізге цехтың жұмысын таныстырған Әсел Шекшековадан сұрадық.
– Зауытта қатты және балқытылған ірімшіктерді өндіреміз. Оның ішінде «Костромской», «Меркенский», «Голландский», «Моцарелла» сынды қатты ірімшіктер болса, балқытылғандардың ішінде «Янтарь», «Колбасный» ысталған ірімшігі бар. Бұған қоса, Меркі сары майын, айран, сүзбе, қаймағы мен құртын жасаймыз. Иә, майлылығы 2,5%, 3,2% және 1% Меркі айраны біраз жыл дүкен сөрелерінен түспей келді. Қазір де айранымызды өзге өңірлерге шығарып жатырмыз. Бірақ, сіздер байқағандай бәсеке жоғарылады. Нарыққа айранның біздегіден де арзан түрлері кірді. Ресей, Қырғызстаннан сүт өнімдері келеді. Ал сапаға келер болсақ, онда сөзсіз біздің айран алдыңғы қатарға шығар еді. Өкінішке қарай, дүкендердің сұранысына шек келтіре алмаймыз, – дейді Ә.Шекшекова.
2023 жылы «Даму» қорының қолдауымен Меркі ірімшік зауыты кеңейіп, өнімділік 15 пайызға ұлғайған. Зауыт басшылығы елімізге танымал өндірісті тағы да кеңейте түсуге ниетті. Ол үшін өндіруші сапаны төмендетпей, нарық талаптарына сай жұмыс істеуге тырысады.
