Бүгінде Қазақстандағы құрғақ сүт өндірісі қажеттіліктің тек 5 пайызын ғана қамтиды.
Қазақстанда екі жылдан бері отандық азық-түлік өндірушілер өндіріс пен азық-түлік қауіпсіздігін дамытуға қатысты аса маңызды мәселелерді шешуге тырысқанымен, үкімет тарапынан қолдау таппай келе жатқан мәселелер бар. Олар туралы Информбюро тілшісіне Қазақстан сүт одағының директоры Владимир Кожевников айтып берді.
Оның сөзінше, азық-түлік саласының салалық одақтары екі жылдан бері отандық өнімдерді сатуды жандандыру, бәсекелестікке лайықты жағдай жасау, сондай-ақ Қазақстанға азық-түлік әкелуді бақылауды күшейту бойынша ұсыныстарын қайта-қайта көтеріп келеді. Дегенмен, Салалық одақтар альянсы мемлекеттік органдар өкілдерінің олардың бастамаларын талқылау барысында өзекті мәселелерге тереңірек үңілгісі келмейтініне және маңызды ұсыныстарды формальды себептермен қабылдамайтынына қайран.
"Азық-түлік секторының салалық одақтары үкіметтің отандық тауар өндірушілерді қолдау мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасына қатысты қорытынды жобасын алды. Бұл заң жобасы отандық өндірісті қолдауға, өндірушілер мен олардың өнімдерін сататын сауда желілері арасындағы өзара қарым-қатынасты мемлекеттік реттеуді күшейтуге бағытталған. Онда сауда желілерінде отандық азық-түлік өнімдерінің үлесін бақылау, сондай-ақ шекарада өнімдердің "сұр" импортына қарсы күресті жандандыру және бұл үшін әртүрлі мемлекеттік органдардың ресурстарын жұмылдыру туралы ұсыныстар бар. Өкінішке қарай, салалық одақтар "Атамекен" ҰКП арқылы алған үкіметтің қорытынды жобасында заң жобасындағы дерлік барлық ұсынысқа теріс қорытынды берілгені белгілі болды", – деді Владимир Кожевников.
Оқи отырыңыз: Қазақстанға шетелден келетін сүт 20 пайыз арзан. Оған не себеп
Өндіріске не кедергі
Үкіметтің қорытындысы – кез келген заң жобасымен жұмыс істеудегі маңызды кезең. Ұсынылған нормаларды мақұлдай отырып, заң жобасында көтерілген мәселелерді шешуге жауапты министрліктер мен ведомстволар бұл заңнамалық бастамалармен жұмыс істеуге дайын екенін және мәселенің өзектілігін растайтынын білдіреді. Бірақ бұл жағдайда мәселенің өзектілігі анық болса да, Қазақстан өз азық-түлік өндірісінен мүлде айырылып қалу қаупінде тұрса да, ұсыныстардың басым бөлігі қолдау таппаған.
Саудада отандық азық-түлік өнімдерінің орнын жақсартуға және олар үшін әділ жағдайлар жасауға бағытталған ұсыныстар заң жобасында шамамен 40 тармақтан тұрады және бірнеше тақырыптық блокқа топтастырылған. Бірінші блок – бұл отандық өндірушілер мен сауда желілері арасындағы қарым-қатынасты реттеу, ол көптен бері өз шешімін күтуде. Салалық одақтардың өкілдері мұны мүмкіндігінше тезірек реттеу маңызды деп санайды.
Мамандардың айтуынша, нарықта әрдайым күштінің ережесі жүреді, ал қазіргі уақытта мұндай күш сауда желілерінің қолында. Өндірушілер оларға толықтай тәуелді және желілер бұл мүмкіндікті пайдаланып, тауарларды сату үшін тиімсіз шарттарды ұсынады.
Бірнеше жылдан бері бөлшек саудада импорттық азық-түліктің отандық өнімдерден басым екенін байқауға болады. Салалық одақтардың пікірінше, бұл қазақстандық өндірушілердің нашар жұмыс істейтінінен немесе аз өндіретінінен емес, сауда желілерінің импорттық тауарларды сатудан көбірек пайда көретінінен. Оларға отандық өндірушілер қызықсыз: отандық өнімдерге ең нашар сөрелер мен ең тиімсіз шарттар ұсынылады. Нәтижесінде, біздің өндірушілер өз өнімдерін толық көлемде сата алмай, өндірісті дамыту, салық төлеу, жұмыс орындарын құру сияқты маңызды функцияларын орындай алмайды. Бұл сауда желілерін алаңдатпайды да, өйткені нарықтық жағдайда әркім өз мүддесі үшін жұмыс істейді. Бірақ бұл мемлекет үшін маңызды мәселе, себебі бюджет тапшылығын толтыруға бағытталған салықтарды, әсіресе ҚҚС-ты көтеру ұсынылып жатқанда, оны толықтыратын негізгі ресурс – отандық өндірушілер.
Жаңа Салық кодексінің жобасында салықтарды арттыру жөніндегі ұсыныстар халық пен бизнестің қатты сынына ұшырап отыр. Алайда, бұған балама ұсыныстар жоқтың қасы. Дегенмен, отандық өндірісті дамыту мемлекеттік бюджетті толтыру мәселесін айтарлықтай шеше алар еді. Сондықтан, салалық одақтардың өкілдерінің пікірінше, мемлекеттік органдар ең алдымен отандық өндірістің мүдделерін қорғап, содан кейін ғана Қазақстанның жаһандық нарықтағы орны туралы ойлануы керек.
Оқи отырыңыз: Сүт және сүт өнімдерінің пайдасы мен зияны қандай
Арзан импорт – қауіпсіз емес
Тұтынушылардың мүддесі тұрғысынан алғанда да бұл мәселе өте өзекті. Бір қарағанда, арзан импорт – тұтынушылар үшін пайдалы сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ көбіне төмен баға өнімнің сапасының нашарлығынан болады. Себебі, қазақстандық азық-түлік өнімдерінен айырмашылығы, импорттық тауарлар үнемі тексеріліп отырмайды. Импорттаушылардың тауарларының бір партиясы тексерілгеннен кейін, олар бір жыл бойы тауардың құрамын және сапасын тексерусіз елге кіргізе алады.
Сонымен қатар, көптеген импорттаушылар бағаны демпинг әдісімен төмендетеді. Мысалы, Владимир Кожевников құрғақ сүтке қатысты жағдайды мысал ретінде келтірді. Бір кездері Қазақстан бұл өніммен өзін толық қамтамасыз еткен еді. Алайда, кейіннен АҚШ-тан төмен бағамен үлкен көлемде құрғақ сүт әкелінді. Нәтижесінде, отандық өндірушілер баға демпингін көтере алмай, өндірістерін тоқтатуға мәжбүр болды. Бүгінде Қазақстандағы құрғақ сүт өндірісі қажеттіліктің тек 5%-ын ғана қамтиды.
Баға демпингі импорттық азық-түлік өнімдерін өндірушілер мен жеткізушілер тарапынан жиі байқалады. Белгілі бір деңгейде бұл – қалыптасқан схема. Нарыққа жаңа ойыншы өз тауарының бағасын әдейі төмендетіп кіреді, осылайша, тұрақтап қалу үшін әрекет етеді. Ал бәсекелестерінен құтылған соң бағасын қайтадан көтереді. Нәтижесінде, импорт отандық өндірісті әлсіретіп, жойып жіберуі мүмкін. Бұл әсіресе азық-түлік қауіпсіздігі тұрғысынан алаңдаушылық туғызады. Салалық мамандар дабыл қағып, бұл мәселеге назар аударуға шақыруда. Өйткені, егер белгілі бір геосаяси өзгерістерге байланысты Қазақстан нарығынан негізгі импорттаушылар кетіп жатса, азық-түлік дүкендеріміздің сөрелерінде не қалады? Біз тіпті қысқа уақытқа да өзімізді азық-түлікпен қамтамасыз ете алмауымыз мүмкін.
Отандық өндірушілерге жағдай жасауды жақсарту бойынша заңнаманы жетілдіру ұсыныстары талқыланып жатқанда, олардың кейбірі қабылданбай, кері қайтарылып жатқанда, еліміздегі азық-түлік өндірісінің жағдайы нашарлай түсуде. Мәселен, Солтүстік Қазақстан облысындағы ет өнімдерін өңдеумен айналысатын алғашқы өндіріс кешендерінің бірінің директоры Светлана Меденникованың айтуынша, соңғы бірнеше жылда жергілікті өндірушілердің саны азайып келеді. Ал соңғы екі жылда жағдай одан бетер нашарлаған.
"Сауда желілері әлі де импорттық өнімдерді сатуға мүдделі. Қазіргі уақытта, әсіресе шекара маңындағы аймақтарда, сауда сөрелеріндегі импорттың үлесі 70 пайызға жетіп отыр. Қазақстандық өнімдерге бөлшек сауда орындарынан орын табу өте қиын. Ең қынжылтатыны, сауда желілері мен ритейлерлер қазақстандық өндірушілермен ынтымақтасуға, олардың өнімдерін сатуды бастауға ешқандай қызығушылық танытпайды. Олар негізінен Ресей, Беларусь және басқа импорттық тауарларға шоғырланған. Импорттық тауар жеткізушілерімен сауда желілерінде бірлескен бөлімдер ашып, әртүрлі акциялар ұйымдастыруда. Ал қазақстандық өндірушілер сауда желілеріне де, өз мемлекетіне де қажет емес сияқты", – дейді Светлана Меденникова.
