Қазақстанда банк жабылуы қалыпты жаңалыққа айналды. Бұрын мұндай хабар елді елең еткізетін. Қазір жұрт таңғалмайды. Бір банк кетеді, артынан екіншісі шайқалады. Ал осының бәрінен кейін ең басты сұрақ жауапсыз қалады. Банкті кім құлатты? Сол адам қайда жүр? Салымшылар ақшасынан айырылады. Кәсіпкерлер есепшотына қол жеткізе алмай қалады. Мемлекет бюджеттен қаражат бөледі. Бірақ нақты жауапкершілік көрінбейді. Бұл — қаржы жүйесіндегі ең үлкен әділетсіздік, деп хабарлайды Sn.kz ақпарат порталы.
Банк — ақша сататын дүкен емес
Банк — халықтың сенімімен күн көретін құрылым. Адамдар жалақысын, зейнетақысын, жинаған қаражатын банкке өткізеді. Біреу үй алуға, біреу баласын оқытуға үміттенеді. Банк сол үмітті басқаруға жауапты. Бірақ банк күйреген сәтте сол үміттің күл-талқаны шығады. Экономист Айбар Сейдахмет мәселені ашық айтады: «Қазақстанда банктер пайда тапқанда батыр. Ал шығынға батса, үнсіз. Басшылар жауап бермейді. Бұл — жүйелік дерт», — дейді ол. Шынында да, банк басқару — жай жұмыс емес. Бұл — мыңдаған адамның тағдырына әсер ететін жауапкершілік. Бірақ бізде бұл жауапкершілік қағаз жүзінде ғана бар.
Банк құласа, неге халық төлеуі керек?
Соңғы жылдары бірнеше банк жабылды. Әр жолы мемлекет салымшылардың ақшасын қайтару үшін бюджеттен миллиардтаған теңге бөлді. Бұл — мұғалімнің, дәрігердің, зейнеткердің ақшасы. Бір банктің қателігі үшін бүкіл ел төлеп отыр. Қаржы сарапшысы Гүлнұр Қасымбекова бұл жағдайды қатты сынайды: «Банктер тәуекелге барады. Себебі соңында мемлекет көмектесетінін біледі. Бұл — жауапсыздықты тәрбиелейтін жүйе», — дейді ол. Яғни, банк қателік жасайды, ал салдарын халық көтереді. Мұндай жағдайда тәртіп қайдан болсын?
«Сұр тізім»: аты бар, заты жоқ жауапкершілік
Жуырда Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі банктердің жабылуына кінәлі адамдардың «сұр тізімі» бар екенін растады. Бұл тізімде сот шешімімен банкті күйреткені дәлелденген тұлғалар бар. Бірақ бұл тізім жабық. Қоғам ол адамдардың кім екенін білмейді. Бұл — ашықтыққа қарсы шешім. Қаржыгер Ерлан Мұратов мұны жартылай қадам деп санайды:
«Тізім бар, бірақ ол тек қағаз жүзінде қалмауы керек. Егер қоғам білмесе, бұл тізімнің тәрбиелік мәні болмайды», — дейді ол. Яғни, банк құлатып кеткен адам қоғамнан жасырын қалады. Бұл — жауапкершілікті әлсіретеді.
Банк басшылары қайда кетеді?
Қазақстанда бір қызық үрдіс бар. Банк жабылады. Басшысы кетеді. Біраз уақыттан кейін сол адам басқа салада, кейде қайтадан қаржы маңында пайда болады. Бұрын мұндай жағдай ашық айтылмайтын. Қазір де ашық айтылып отырған жоқ. Сарапшылардың айтуынша, бұл — кадрлық бақылаудың әлсіздігін көрсетеді. Банк басқару — ең қатаң талап қойылатын сала болуы тиіс. Бірақ бізде олай емес.
Сенім жоқ жерде тұрақтылық болмайды
Экономиканың басты тірегі — сенім. Халық банкке сенбесе, ақша айналымға түспейді. Адамдар жинағын үйде сақтайды. Кәсіпкерлік тоқырайды. Несие беру азаяды. Бұл — бүкіл елдің дамуын тежейді. Сарапшылар бір ауыздан айтады. Ашықтық болмаса, сенім болмайды. Сенім болмаса, тұрақтылық болмайды.
Банктер қандай жауапкершілікке дайын?
Қаржы нарығы нақты тәртіпті талап етеді. Әр шешімнің салдары болуы керек. Егер банк басшысы қателік жіберсе, ол тек қызметтен кетумен шектелмеуі тиіс. Қоғам алдында есеп беруі қажет. Қазір «сұр тізім» алғашқы белгі. Бірақ бұл жеткіліксіз. Ашық есеп, ашық жауапкершілік керек.
Банк жүйесі қайда барып тіреледі?
Егер бүгінгі жағдай өзгермесе, ертең тағы бір банк жабылады. Тағы да халық төлейді. Тағы да нақты кінәлілер көрінбейді. Бұл — қауіпті жол. Қаржы жүйесі халық үшін жұмыс істеуі керек. Банктер өз қатесі үшін нақты жауап беруі тиіс. Әйтпесе, экономикалық тұрақтылық туралы сөз айту артық. Қазақстанда банк жабылады. Ақша жоғалады. Бірақ жауапкершілік жабық күйінде қалады. Банк — халықтың сенімі. Сол сенімді ақтамағандар тасада қалмауы керек. Қаржы жүйесінде әділдік болмаса, сенім де болмайды. Ал сенімсіз банк жүйесі ел экономикасын алға сүйремейді.
