АҚШ-тың жаңа тарифтері: Қазақстан экономикасына әсері қандай?

АҚШ-тың 2025 жылғы 1 тамызынан бастап Қазақстаннан келетін тауарларға 25% тариф енгізуді жоспарып отырғаны туралы хабарланды. Сарапшылардың бағасына қарағанда, бұл шара Қазақстанның жалпы экспортына елеулі әсер етпейді, бірақ жанама тәуекелдер болуы ықтимал. АҚШ президенті Дональд Трамп өзі басқарған Trust Social сайтында Қазақстанның Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа ресми хат жолдап, қайталама тарифтерге жол бермей, Қазақстандық компаниялар өнімді АҚШ-та өндіруді қарастырса, баж салынбайтынын мәлімдеді.

Қазақстан үшін маңызы қандай?

• Экспорттың негізгі салалары — мұнай, уран, сирек элементтер — тариф ықпалына ілікпейді. Сауда министрлігінің мәліметі бойынша, экспорттың шамамен 95% (соның ішінде мұнай, уран, күміс, ферроқоспалар, тантал, титан) жаңа баждан босатылған .

• 2024 жылы Қазақстан – АҚШ арасындағы тауар айналымы 4,2 млрд АҚШ долларын құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 4% өсім деген сөз (4,1 млрд доллар) ().

• Экспорттың құрылымы:

• Сырая мұнай – 1,1 млрд $ (56,2%)

• Уран – 322,9 млн $ (16,4%) • Күміс – 239,9 млн $ (12,2%)

• Ферроқоспалар – 188,2 млн $ (9,5%)

• Тантал – 17,6 млн $ (0,89%) Расул Рысмамбетов атты қаржы кеңесшісінің айтуынша, тарифтер кейбір өнімдерге тиімділікке әсер етуі мүмкін – әсіресе маржасы төмен компаниялардың АҚШ нарығына тәуелді болған жағдайда. Бірақ жалпы экономикаға әсері әлсіз болады. Қазақстандық компаниялардың көпшілігі АҚШ нарығына тәуелді емес әрі АҚШ-та өндіру экономикалық тұрғыдан тиімсіз, сондықтан мұндай ұсыныс қазіргі таңда тартымды емес.

Қаржы аналитикі Арман Бейсембаев да тариф саясаты Қазақстан экономикасына айтарлықтай қауіп төндірмейді деп есептейді. Ол: «Егер тіпті 25%‑дық ең қатал сценарий іске асып, барлық тауарымызға тариф қойылса да, АҚШ нарығы біздің басты серіктесіміз емес. Сол себепті әсері минимальды болады».

R‑Finance маманы Арман Байғанов да тартымсыз әсер күткен жоқ – экспорт көлемі тым аз, қажеттілікке қарай компаниялар стратегиясын қайта қарап, импортадына тәуелділікті азайтуға, жергілікті өнім өндіруге көңіл бөлгені жөн деген пікірде.

Қандай өнімдер тарифке ілігуі мүмкін?

• Потенциалды тарифке ілетін тауарлар: фосфор, бидай клейковинасы, оптикалық линзалар, аммиак селитрасы. Бірақ олардың жалпы экспорттағы үлесі мардымсыз . • Қазақстанның жауап шегі — айна тәрізді баж қолданысы — ол инфляциялық қысымды күшейтуі мүмкін. Сарапшылар тез жауап берудің орнына стратегиялық тұрғыдан қарауды ұсынады.

Ұзақ мерзімді ықпалы

• Тарифтерден тікелей зиян жоқ көрінгенімен, жанама әсері — сауда соғысының басты нысандары — Қытай мен Еуропа Одағы нарықтарына әсер етуі ықтимал

• АҚШ‑тың тарифтері Қытай мен ЕО‑ны да қамтығандықтан, олардың экономикасындағы қиындықтар Қазақстан экспортына әсер етуі мүмкін, себебі Қазақстанның ЕО‑мен сауда айналымы 2024 жылы 49,7 млрд $ (экспорт – 38,6 млрд, импорт – 11,1 млрд) болды .

• Нәтижесінде, ЕО-дағы экономикалық тоқырау Қазақстанға да әсер етіп, экспорт көлемін қысқы мүмкіндік бар.

Неліктен АҚШ осындай тариф енгізіп отыр?

• Дональд Трамптың «Америкаға қайта оралу» саясаты

• Әлемдік саудада протекционизмнің күшеюі

• Қытайға қарсы шаралардың жанама әсері

• Шетелден өндіруді АҚШ аумағына көшіруге мәжбүрлеу Трамп Қазақстанға жолдаған хатында: «Қазақстандық компаниялар өндірісті АҚШ аумағына көшірсе, тариф салынбайды» – деді. Бірақ бұл талап Қазақстан үшін әзірге тиімсіз.

Қандай тәуекелдер бар?

1. Әлемдік сауда соғысының күшеюі

• АҚШ пен Қытай арасындағы экономикалық қақтығыстар тек екі елмен шектелмейді.

• Еуропа да зардап шегеді – бұл Қазақстанның да мүддесіне тиеді, себебі біздің негізгі экспорт бағыттарымыздың бірі – Еуропа Одағы. 2024 жылы Қазақстан-ЕО тауар айналымы:

• 49,7 млрд доллар

• Соның ішінде экспорт – 38,6 млрд доллар Еуропада рецессия болса, бұл Қазақстанның шикізаттық экспортына кері әсер етеді.

2. Валюталық тәуекел

• Сауда қақтығыстары кезінде әлемдік нарықта долларға сұраныс артады, бұл теңгеге қысым жасайды.

• Мұнай бағасының төмендеуі де теңгені әлсіретуі мүмкін. • Валюталық тұрақсыздық импорттық тауарлардың қымбаттауына, инфляцияның өсуіне әкеледі.

3. Инвестициялық климаттың нашарлауы

• Халықаралық инвесторлар геосаяси тұрақсыздықты жақсы көрмейді.

• АҚШ-пен сауда текетірестері Қазақстанға тікелей қауіп төндірмесе де, бұл жағдай жалпы аймақтағы тұрақсыздықтың белгісі ретінде қабылдануы мүмкін.

4. Логистика мен санкциялық тәуекелдер

• Ресейге қарсы санкциялардың күшеюі логистикалық маршруттарға әсер етсе, Қазақстан үшін тауар тасымалдау қиындауы мүмкін.

• Әсіресе Батыс нарықтарына экспорттағанда қиындықтар туындауы ықтимал.

Қорытынды

1. Тарифтер жаңа бажпен Қазақстан экспортында үлкен бөлікті қамтымайды (экспорттың 95%-дан астамы бағаның сыртында).

2. Кейбір компанияларға әсері болуы мүмкін, бірақ жалпы экономикаға ықпалы минимальды.

3. Ұзақ мерзімде ЕО мен Қытай нарықтарындағы белгісіздік Қазақстан экономикасына жанама түрде ықпал етуі мүмкін.