Климат тез өзгеріп жатыр. Қазақстанға қалай әсер етеді?


Әлемнің климаты қазір бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен өзгеріп жатыр. Қазақстанда соңғы 54 жылдағы ең жоғары температура рекорды жаңартылды. Сауд Арабиясында 30 жылдан кейін алғаш рет қар жауды, ал БАӘ-де сел болды. Бұл нені білдіреді? Жаһандық климаттың өзгеруі елімізге қалай әсер етеді? Сарапшылардың болжамы қандай? Caravan.kz медиа порталы жалғастырады.

Мамандардың айтуынша, еліміздегі өзгерістер жаһандық климаттық өзгерістердің салдары, және Қазақстанға ол тікелей әсер етуде.

Қазгидромет деректеріне сүйенсек, биылғы қараша айы соңғы 50 жылдағы ең жылы кезең болды. Кейбір қалалар мен аудандарда температура бұрынғы климаттық нормадан айтарлықтай жоғары тіркелді.

Тұрақты даму және климат саласының маманы Наталья Бачинская экстрималды ауа райы құбылыстары жиілеп бара жатқанын айтады.

«Біз қазірдің өзінде жылы қыс, ұзаққа созылатын құрғақшылық пен жазда экстремалды температураларды байқап отырмыз. Астанада жазда температура 40-қа жетті. Сонымен қатар, елімізде табиғи апаттар жиілеп, қауіпті сипатқа ие болып отыр. Дауылдар шатырларды ұшырып, сымдарды үзіп, кейде адамдардың өмірін қиып жатыр», — дейді Бачинская.

Жаһандық процестер және физикалық механизмдер

Мамандардың айтуынша, климаттық өзгерістер — өзара байланысқан бірнеше процестердің кешені.

«Температура жоғарылаған сайын су буланады, ылғалдылық артады және экстремалды жауын-шашынның ықтималдығы көбейеді. Бұл ылғал үлкен аумақтарға жетіп, күтпеген жерлерде жаууы мүмкін», — дейді Бачинская.

Сондай-ақ маман табиғи апаттардың жиілігі мен олардың зиянының өскенін атап өтті.

«Шынымен де жыл сайын табиғаттан келетін тосын жағдайлар көбейіп келеді», — дейді сарапшы.

Қазақстанның болашағы

Қазақстан континенттік климаттық аймақта орналасқан, сондықтан климаттық өзгерістерге өте осал.

«Қазақстан климаттық өзгерістерді ең ерте сезетін елдердің бірі. Қыс айлары 5-10 градус айырмашылықпен өзгереді, жаздары ыстық, ал құрғақшылық ұзаққа созылады», — дейді Бачинская.

MIT климаттық модельдері көрсеткендей, ағымдағы тенденция сақталса, ғасыр соңына қарай Астанада орташа температура 5 градусқа, ал ел бойынша 3,3 градусқа жоғарылайды.

Ауыл шаруашылығына төнген қауіп

Температураның көтерілуі мен жауын-шашынның өзгеруі ауыл шаруашылығына тікелей қауіп төндіреді.

«Бидай гүлдеген кезде болатын құрғақшылық оның өнімділігін 15%-ға, жүгерінің өнімділігін 20%-ға, ал күріштің өнімділігін 8%-ға азайтады. Ұзаққа созылатын құрғақшылық шабындықтардың жай-күйін нашарлатады және мал жайылымын кеңейтуді талап етеді», — дейді маман.

2030 жылға қарай бір жылға созылатын құрғақшылық ықтималдығы 11-33%-ға жетуі мүмкін, бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне айтарлықтай әсер етеді.

Энергия және инфрақұрылым

Сарапшының айтуынша, ыстық жаз бен жылы қыс энергия тұтынуды арттырады.

«Ыстық толқындар желіге жүктеме тудырады, ал ашық ауада жұмыс істейтін қызметкерлер экстремалды жағдайда жұмыс істей алмайды», — дейді сарапшы.

Кәсіпорындар өндірістің тиімділігін сақтау үшін жұмыс кестесін өзгертеді. Бұл тәжірибе оңтүстік елдерде кеңінен қолданылады.

Ұлттық бейімделу жоспары

Қазақстан климаттық өзгерістерге дайын болу үшін ұлттық бейімделу жоспарын әзірлеуде.

«Жоспарға ерте ескерту жүйелері, мамандар мен дәрі-дәрмектерді дайындау, инфрақұрылымды нығайту кіреді. Жоспар қабылданғаннан кейін әр өңір өз қауіптерін ескере отырып, шараларын іске асырады», — дейді маман.

Әр азаматтың рөлі

Сарапшының пікірінше, климаттық өзгерістерге дайындық әр адамның өзінен басталады.

«Су және электр энергиясын үнемдеу, парниктік газдарды азайту және ресурстарға мұқият қарау климаттық өзгерістердің салдарын бәсеңдетуге көмектеседі. Өз өңіріңізді климаттық өзгерістерге қаншалықты дайын екенін бақылап, өз рөліңізді ойлаңыз. Әр адамның әрекеті маңызды», — деп түйіндеді маман.